برای دست یابی به یک نژاد یا سویه مطلوب چه از لحاظ تولید گوشت و چه از نظر تولید تخم مرغ بایستی از اساس علم ژنتیک و بهنژادی استفاده کرد و از میان روشهای بهنژادی ، از روشی که بهتر بتوان به هدف نهائی رسید باید استفاده نمود .
در بهنژادی مرغان تخمگذار علاوه بر تعداد تخم مرغی که بایستی مرغ تولید کند بسیاری از صفات دیگر را نیز باید مد نظر داشت . وزن تخم مرغ ، کیفیت سفیده ، لکه های خون یا گوشت ، مقاومت در برابر امراض ، ضخامت پوسته تخم مرغ و بسیاری صفات دیگر در هنگام اصلاح نژاد باید مورد توجه قرار گیرند زیرا اگر یک یا چند صفت از این صفات اصلاح نشود نژاد یا پوسته بدست آمده بدون ارزش خواهد بود .
همچنین در مورد مرغان گوشتی علاوه بر رشد سریع و راندمان تبدیل غذائی بهتر ، فرم بدن ، مقاومت در مقابل امراض ، رنگ پوست و پر و بال و بعضی صفات مطلوب دیگر بایستی مورد توجه قرار گیرند . علاوه بر اینها باروری و جوجه دهی ، میزان تخمگذاری و اندازه تخم مرغ در والدین جوجه های گوشتی بایستی مورد توجه باشد .
خویش جفتی
خویش جفتی عبارت است از جفتگیری خانوادهای نزدیک در اینگونه جفت گیری درجه ژن همگونی افزایش
می یابد و احتمال بروز صفات نامطلوب نیز وجود دارد که بایستی اینگونه صفات مطلوب را در یک سویه یا نژاد متمرکز کرد تا یک سویه یا نژاد خالص حاصل شود . خویش جفتی ممکن است بسیار نزدیک باشد (مثل جفتگیری خواهر و برادرهای تنی) و یا با فاصله ژنتیکی بیشتری انجام گیرد (مثل جفتگیری پسر و دختر عمو).
آمیخته گری
آمیخته گری عبارت است از جفت گیری نژادهای مختلف در این نوع جفتگیری ژن ناهمگونی افزایش می یابد . بایستی صفات و نژاد کاملا شناخته شده باشد زیرا ممکن است اینگونه تلاقی ها باعث بروز صفات نامطلوب گردد . این نوع تلاقی بیشتر برای تولید نژادهای گوشتی و یا مرغان تخمگذار که تخم مرغ پوسته قهوه ای تولید می کنند صورت می گیرد. (مثل تلاقی نژاد نیوهمشایر با لگهورن که قبلا توضیح داده شده) .
تلاقی سویه ها
در اینگونه جفتگیری از سویه های یک نژاد که ارتباط ژنتیکی کمتری دارند استفاده می شود . در این روش ابتدا سویه های خالص را طی چند دوره خویش جفتی بدست می آورند ، سپس آن دو سویه ای را که قدرت ترکیب بهتر دارند و بهترین نتیجه را می دهند انتخاب می کنند گاهی می توان فقط از خروس یک سویه و مرغهایی از سویه دیگر استفاده کرد . در این روش جوجه ها بیشتر به طرف ژن ناهمگونی می روند و ارزش بهنژادی آنها کم است .
برای شروع بهنژادی پس از مشخص شدن هدف ، به گزینی گله بایستی مورد توجه قرار بگیرد . در موقع انتخاب علاوه بر صفت مورد نظر سایر صفات را باید از نظر دور نداشت زیرا گاهی همراه یک صفت چند صفت دیگر نیز انتقال می یابند که اگر به گزینی به روش صحیحی صورت نگرفته باشد بعدا همین صفات ایجاد اشکال می کنند .
به گزینی فردی یا گروهی
در این روش اساس به گزینی بر وضع ظاهری و فیزیکی حیوان قرار دارد . اینگونه به گزینی ارزش زیادی ندارد و بیشتر در مواردی که تولید از متوسط تولید یک گله مطلوب ، کمتر باشد مورد استفاده قرار می گیرد . مثلا وقتی که تولید تخم مرغ حدود 150 تا 160 عدد در سال است .
به گزینی بر اساس شجره نامه
وقتی که اعداد و ارقام تولید در دسترس نباشد این نوع به گزینی اهمیت دارد . هنگامی که به گزینی بین دو خروس برای انتخاب بهترین صورت می گیرد از این روش بیشتر استفاده می شود.
به گزینی بر اساس خانواده
در این روش به گزینی یک حیوان بر اساس عملکرد سایر افراد خانواده انتخاب می شود . در این روش توارث خواص مطلوب به حداکثر خود می رسد . انتقال صفات از یک خانواده به سایر نسلها را بایستی از راه پور آزمایی
(Progey test) انجام داد و عملکرد بچه ها را برای به گزینی گله مادر معیار قرار داد .
روشهای جفتگیری
جفت گیری گله ای : در جفت گیری گروهی یا گله ای تعدادی خروس با یک گله مرغ جفتگیری می کنند . در این روش درصد باروری بیشتر از جفت گیری لانه ای است . تعداد خروس در گله به سن و اندازه مرغ بستگی دارد . در نژادهای سبک به ازای هر 15 تا 20 مرغ یک خروس و در نژادهای دو منظوره به ازاء 10 تا 15 مرغ یک خروس مورد استفاده قرار می گیرند .
جفت گیری لانه ای : در این روش یک لانه مرغ با یک خروس جفت گیری می کنند . اگر مرغها در لانه تله ای تخمگذاری کنند و یا شماره پا داشته باشند و تخم مرغها شماره گذاری شوند در این صورت می توان پدر و مادر هر جوجه را مشخص کرد .
تعداد مرغها به ازای هر خروس به همان میزان جفت گیری گله ای است ولی باروری بخوبی آن روش نیست زیرا اولاً فرصت انتخاب برای جفت گیری از مرغها گرفته می شود و ثانیاً بین خروسها برای جفت گیری رقابت وجود ندارد .
جفت گیری تجربی : این جفت گیری به جفت گیری دستی نیز مرسوم است . در این روش یک مرغ با یک خروس که در لانه نگهداری می شود جفت گیری می کند . در این روش امکان استفاده از یک خروس برای جفت گیری بیشتر است . به علت اینکه جفت گیری بایستی حداقل هفته ای یک بار انجام گیرد این روش ، روشی وقت گیر است . در صورتی که یک خروس خوب و با ارزش ژنتیکی بالائی موجود باشد بهتر است از این روش استفاده نمود .
تلقیح مصنوعی : تلقیح مصنوعی بیشتر در بوقلمون به خاطر اینکه باروری آن کمتر است صورت می گیرد . در بعضی از آزمایشات نیز از تلقیح مصنوعی استفاده می شود.
